«Μπορείς να μου κάνεις στα γρήγορα μια μετάφραση; Θέλω όμως να είναι πιστή…» είναι μια φράση που όλοι οι μεταφραστές έχουν ακούσει πάρα πολλές φορές στη ζωή τους. Kαι σχεδόν σίγουρα την έχουν αντιμετωπίσει πάντοτε με το ίδιο απορημένο βλέμμα!
Η διάκριση πιστής και … άπιστης μετάφρασης είναι κάτι που οφείλεται μάλλον στη γαλλική παράδοση της μετάφρασης που αναφέρθηκε πρώτη στις περίφημες «belles infidèles», δηλαδή σε μεταφραστικές απόπειρες Γάλλων λογοτεχνών οι οποίες παρέκκλιναν από το πρωτότυπο ως προς την πλοκή και την εξέλιξή του αλλά και ως προς τα νοήματα που ο εκάστοτε συγγραφέας επιθυμούσε να μεταφέρει. Με λίγα λόγια, η Αντιγόνη του Σοφοκλή και η μεταφρασμένη Αντιγόνη του Ανούιγ έχουν τόσο περιορισμένες ομοιότητες που μας επιτρέπουν άνετα να θεωρήσουμε την πρώτη απλώς πηγή έμπνευσης για τη δεύτερη, που αποτελεί ένα κείμενο σχεδόν αυτόνομο και νέο σε σχέση με το πρωτότυπο στο οποίο βασίζεται.
Η παράδοση αυτή και η ευρύτερα γνωστή αποστροφή περί «μεταφραστή προδότη» (traduttore traditore) σε συνδυασμό με την ελληνική σχολική παράδοση της …ελεύθερης (ενδογλωσσικής) μετάφρασης από τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων, έχουν δημιουργήσει στο νου του μέσου Έλληνα χρήστη υπηρεσιών μετάφρασης, έναν διαχωρισμό μεταξύ «πιστής» και «μη πιστής μετάφρασης» που λειτουργεί εντελώς παραπλανητικά και συχνά τον αποπροσανατολίζει από το ουσιαστικότερο δίλημμα που θα έπρεπε να τον απασχολεί και έχει να κάνει με τον μεταφραστή που θα επιλέξει κάθε φορά.
Σίγουρα, η μετάφραση ως επιστήμη και ως διαδικασία μπορεί να αξιοποιηθεί ως μέσο για πολλούς διαφορετικούς λόγους, όπως μεταξύ άλλων, για την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή, ως πηγή, για τη δημιουργία κειμένων που αντλούν έμπνευση από τα γραφόμενα σε μια άλλη γλώσσα προκειμένου να παράγουν ένα νέο κείμενο. Στην πρώτη περίπτωση, οι ακριβείς αντιστοιχίες λέξεων και γραμματικοσυντακτικών δομών είναι απαραίτητη, ακόμη κι αν το μετάφρασμα δεν ηχεί ιδιαίτερα φυσικό. Ο στόχος άλλωστε είναι ο χρήστης του μεταφράσματος να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί μια ξένη γλώσσα κι όχι να διαβάσει στη δική του ένα κείμενο που θα ρέει και θα καλύπτει τις όποιες ιδιαιτερότητες της ξένης γλώσσας, τις οποίες έχει ανάγκη να μάθει. Στη δεύτερη περίπτωση, η μεταφραστική διαδικασία επιτελεί ένα διαφορετικό έργο: δημιουργεί το πλαίσιο εκείνο που θα επιτρέπει στον χρήστη του μεταφράσματος να εμπνευστεί για να δημιουργήσει κάτι νέο και ανεξάρτητο από το πρωτότυπο και πρόκειται κυρίως για την περίπτωση των διασκευών πρωτότυπων, συνήθως λογοτεχνικών κειμένων.
Τί εννοούμε όμως τελικά όταν μιλάμε για… πιστή μετάφραση; Είναι πράγματι εύλογο ένας άνθρωπος που δεν κατανοεί τη γλώσσα του προς μετάφραση κειμένου να νιώθει μια ανησυχία ως προς το περιεχόμενό του, ειδικά όταν αυτό μπορεί να επηρεάσει πτυχές της ζωής του. Το αίτημα για πιστότητα στο πρωτότυπο προκύπτει ακριβώς από αυτήν την ανασφάλεια και αξίζει ως επαγγελματίες συχνά πυκνά να αφιερώνουμε λίγο χρόνο για να εξηγούμε τα πράγματα και να αποκαθιστούμε το σωστό πλαίσιο εργασίας.
Ένας μεταφραστής λοιπόν δεν μεταφράζει στο κενό. Ακολουθεί ένα κείμενο και αυτό μεταφέρει. Δεν έχει κανέναν συνειδητό λόγο να παραποιήσει, παραλείψει ή άλλως παρέμβει στην πληροφορία του πρωτοτύπου ακριβώς επειδή ως επαγγελματίας δεσμεύεται από τους ίδιους κώδικες δεοντολογίας που δεσμεύουν και τους υπόλοιπους επαγγελματίες. Δεν έχει επίσης κανέναν λόγο να μεταφέρει στεγνά αντιστοιχίες λέξεων και γραμματικοσυντακτικών δομών γιατί αυτό δεν θα βοηθήσει τον χρήστη του μεταφράσματος να αντιληφθεί το περιεχόμενό του. Αυτή δε η πτυχή σε καμία περίπτωση δεν σχετίζεται με οποιαδήποτε έννοια πιστότητας αλλά πηγάζει από το αναντίρρητο γεγονός ότι οι διαφορετικές γλώσσες κωδικοποιούν τα ίδια πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Και ο επαγγελματίας μεταφραστής γνωρίζει αυτές τις διαφορές και είναι σε θέση να τις μεταφέρει από τη μια γλώσσα στην άλλη με τρόπο κατανοητό χωρίς να ρισκάρει απώλεια ή παραποίηση πληροφορίας.
Το ουσιαστικό λοιπόν δίλημμα κάθε φορά που πρέπει κάποιος να αξιοποιήσει υπηρεσίες μετάφρασης δεν έχει να κάνει με το πόσο πιστό είναι το μετάφρασμα στο πρωτότυπο, αλλά με το πόσο πιστοί είναι οι μεταφραστές στις επιταγές της επιστήμης και του επαγγέλματός τους!
Χρειάζεστε να μεταφράσετε κάποιο κείμενο; Θα χαρώ πολύ να σας βοηθήσω! Στείλτε μου το μήνυμά σας και θα λάβετε το συντομότερο την αντίστοιχη προσφορά!